William Wharton "Tato" - opowieść o ojcach, synach i sile wyobraźni.

Można przeżyć z kimś ponad pięćdziesiąt lat. Można znać go od podszewki. Można też skrywać w sobie tajemnicę, misternie skonstruowany świat wyobraźni, drugie życie, w które nie tylko uciekamy od codziennych problemów, ale które toczy się równolegle i jest dla nas tak samo prawdziwe, ważne. 

Napisana w 1981 r. powieść Tato Williama Whartona to opowieść o trzech pokoleniach Amerykanów, ich wzajemnych relacjach, dojrzewaniu w obliczu trudnych życiowych sytuacji ale także o poznawaniu się na nowo przez najbliższych sobie ludzi – ojców i synów, matki, siostry. Odkrywaniu radości życia.

            „A jego ojciec jest synem mojego ojca” – ta zagadka otwiera książkę, żeby później naprowadzić nas na właściwe tory interpretacyjne. Te same wydarzenia obserwowane są przez dwóch narratorów – syna i wnuka.  Ich przeplatające się ze sobą relacje stopniowo tworzą spójny obraz. Główny bohater bowiem łączy w sobie dwie role: syna i ojca jednocześnie. Niekiedy odnosimy wrażenie, że należy również do dwóch różnych światów. Świata rodziców i ich wartości, oraz świata swojej rodziny i rządzącej w niej zasad.

Syn. Na wieść o chorobie matki przyjeżdża z Paryża do rodzinnej Kalifornii. Dzień za dniem upływa na odwiedzaniu chorej na serce matki, która przeszła poważny zawał oraz na przygotowywaniu ojca do jego nowej roli. Uczeniu go samodzielności, podstawowych domowych obowiązków, aby mógł pomóc żonie. Role mają się obrócić o sto osiemdziesiąt stopni. Dla matki, która przez całe życie sprawowała wręcz tyrańską władzę nad mężem i domem, jest to sytuacja nie do przyjęcia.

Tym razem to syn uczy ojca i razem odkrywają przyjemność życia codziennego. Leniwe popołudnie na plaży, przejażdżka motorem, kufel piwa w barze. Tak zwyczajne, a jednak po pięćdziesięciu latach, ci mężczyźni poznają się na nowo. Niestety nagle spada na nich kolejny cios – rak, którego ojciec panicznie się boi.  Mimo starań syna, ojciec poznaje prawdę o swojej chorobie i zapada się w tajemniczą otchłań. Traci zupełnie świadomość i kontakt z rzeczywistością. Jego oczy są puste, ale i dzikie, zwierzęce.

Kiedy po wielu dniach starań „ojciec powraca do żywych” eksplodują w nim tłamszone i skrywane do tej pory pokłady energii i zadowolenia z życia. Czy żonie uda się zaakceptować mężczyznę, którego do tej pory tak naprawdę nie znała?

Narracja prowadzona przez dwie osoby: syna i wnuka pozwala spojrzeć na rozgrywające się wydarzenia z różnych perspektyw.

Tato to książka warta przeczytania, książka która potrafi na coś nas w życiu przygotować. Przypomina o przemijaniu, odchodzeniu i śmierci, ale także, a może przede wszystkim o życiu i sile wyobraźni.

Od słowa zaczyna się życie i na słowach się kończy - "Kamień na kamieniu" Wiesława Myśliwskiego

Im lepsza książka, tym trudniej o niej napisać. Większy niepokój o dobór słów. Książki towarzyszą mi w podróży, podczas odpoczynku po pracy, w czasie choroby. Czytam w zasadzie w każdej wolnej chwili. Staram się również dobierać te lektury świadomie. Lecz mimo to, tylko raz na jakiś czas trafi się książka, która coś w człowieku odkryje, otworzy, albo otworzy go na coś nowego. Sprawi, że poczujemy czym jest prawdziwa sztuka. 

Książka „Kamień na kamieniu” Wiesława Myśliwskiego ukazała się w 1984 r. i już wtedy zdobyła wielkie uznanie zarówno wśród czytelników, jak i krytyków. Po 28 latach nadal wzbudza bardzo pozytywne emocje. Tym bardziej może być to zaskakujące, gdyż książka wpisuje się w nurt literatury chłopskiej, często porównywana jest z „Chłopami” Władysława Reymonta. Dla mnie jednak zamykanie jej w tych ramach byłoby bardzo krzywdzące. Jest to bowiem książka „totalna”.

Czytelnik, który nie ma nic wspólnego ze wsią, może poza zacierającymi się wspomnieniami z dzieciństwa, obrazkami z wakacji spędzanymi u babć, czy cioć, odkrywa swoje korzenie, na nowo poznaje to, z czego wyrasta. Coś co jest wspólne dla nas wszystkich i może tak oczywiste, że nie przychodzi nam do głowy mówić o tym, a może nawet myśleć.

Cmentarz, Droga, Bracia, Ziemia, Matka, Płacz, Alleluja, Chleb, Brama. To tytuły rozdziałów, a także zaczątki historii, epizodów z życia Szymona Pietruszki, które odsłaniane w sposób pozornie chaotyczny i niechronologiczny, układają się w jedną całość. W życie.  

Zastanawiającym jest, dlaczego autor zaczyna właśnie od cmentarza. Przecież na tym powinniśmy kończyć. Na co dzień nie myślimy o śmierci, wydaje się nam ona odległa. Czasem tylko, na ułamek sekundy, przypomina o sobie i czujemy wtedy jej lodowaty oddech na policzku. 

„Człowiek śmierci zwyczajny, księże proboszczu. Nie tylko żyje od kołyski do trumny, ale i umiera od kołyski do trumny. Umrzeć to nie znaczy ten jeden raz umrzeć księże proboszczu. Kto wie, może dłużej się umiera, niż się długo żyje. A przecież umiera się jeszcze za grobem. Bo umiera się dalej wśród tych, co pozostali żywi. A ten jeden raz to może tylko koniec śmierci. Ale zanim do tego końca człowiek dojdzie, ileż to razy musi przedtem umrzeć”.

Szymon Pietruszka, mimo iż świadomy porządku świata, jego stałego rytmu i powtarzalności, którą na wsi odczuwamy jeszcze silniej, gdy żyjemy w zgodzie z naturą, żyje pełną piersią. Wydawać by się mogło, że to tylko jedna wieś i jeden bohater, ale odnajdujemy w ich losach historię Polski. Bo tu każdy kamień ma swoją historię. Takie jest motto książki – „Kamień na kamieniu, pod kamieniem kamień, A na tym kamieniu jeszcze jeden kamień” – zaczerpnięte z ludowej pieśni. Główny bohater, który okazuje się wielkim gadułą, powoli odkrywa dla nas te symboliczne kamienie.

Życie Szymona zatacza koło. Jako młodzieniec, pragnie uciec od ziemi w gorące objęcia kobiet, w rytm polek i oberków na wiejskich zabawach, w bijatyki na noże, a później w zimne i mokre partyzanckie lasy. Oby jak najdalej od żniw i palącego na polach słońca. Chwyta się zajęć wszelkiej maści – jest milicjantem, fryzjerem i urzędnikiem. Jego ucieczka jest jednak daremna. Stopniowo godzi się ze swoim losem i powraca do ziemi. Symbolem tego pogodzenia, jest chęć wybudowania grobu, w którym mogłaby spocząć cała rodzina.

„Kamień na kamieniu” to również uczta językowa. Piękny język polski z jego powoli zapominanymi słowami. Czasami siarczysty, dosadny. A niekiedy delikatny. Ale zawsze niezmiernie obrazowy. Na każdej stronie wyczuwamy dbałość autora o każde słowo i jego odpowiednie miejsce. Bo jak kiedyś powiedział Myśliwski w jednym z wywiadów:

„To słowo niesie narrację, wyzwala opowieść, decyduje o końcu fabuły. – Czekam na to słowo, które wypływa z zebranej materii, proces ten jest jednak ciężką, żmudną, systematyczną robotą”.

http://www.polskieradio.pl/8/529/Artykul/573822,Mistrz-slowa-zdradza-tajniki-swojego-pisania

Bohaterów możemy rozpoznać po ich specyficznym sposobie mówienia, wyrażania myśli, a czasem milczenia nad czymś.

Książka Myśliwskiego jest również tęsknotą za odchodzącą do przeszłości polską wsią i prawdziwą chłopską duszą. Wszystko się zmienia, wymierają pokolenia, tradycje i zwyczaje. I mimo, że nadal istnieją wsie i nadal mieszkają w nich ludzie, są to już inne wsie i inni ludzie. Czasem świata trzeba zacząć uczyć się na nowo. Jak w przypadku brata Szymona - Michała. Tak bardzo chciałby, żeby Michał coś powiedział, chociażby to najprostsze i najbliższe mu słowo – ziemia. 

„Bóg się każe słowami ludziom modlić, bo bez słów nie odróżniłby człowieka od człowieka. A i człowiek sam siebie by nie odróżnił, gdyby nie miał słów. Od słowa zaczyna się życie i na słowach się kończy. Bo śmierć to tak samo tylko koniec słów. Zacznij może od pierwszego z brzegu, które ci najbliższe. Matka, dom, ziemia”.

Każdy z nas ma takie słowo, od którego wszystko się zaczyna

O kobiecie, która zawsze będzie chciała więcej - "Szelmostwa niegrzecznej dziewczynki" Mario Vargas Llosa.

Do sięgnięcia po książkę Mario Vargasa Llosy "Szelmostwa niegrzecznej dziewczynki" skłoniły mnie trzy elementy. Pierwszym niewątpliwie była Nagroda Nobla dla autora, kolejnym zachęcająca okładka wydawnictwa Znak, która kilkakrotnie przyciągała mój wzrok w księgarniach różnych miast Polski i utkwiła w pamięci, a ostatnim, choć może najważniejszym, przynależność książek Llosy do kręgu literatury iberoamerykańskiej.

Moja przygoda z literaturą pisarzy Ameryki Łacińskiej zaczęła się od książek G.G.Marqueza. Czytanie ich nie przychodziło mi łatwo, dorastałam do nich przez kilka lat i dlatego tym większą czułam satysfakcję, kiedy w końcu udało mi się wpaść w ten rytm, opowiadane historie i język.

Tych dwóch wielkich pisarzy, łączy nie tylko literatura, region świata, z którego pochodzą czy Nagroda Nobla. Kiedyś łączyła ich również przyjaźń, aż do tajemniczej kłótni, od której minęło już ponad 30 lat, a jej przyczyna nadal nie została do końca wyjaśniona - najprawdopodobniej, jak to najczęściej bywa w męskich przyjaźniach, poszło o kobietę. A panowie nie odzywają się do dziś.

"Szelmostwa niegrzecznej dziewczynki" to powieść o miłości mężczyzny do kobiety. Jest to miłość, która po prostu się rodzi i nie przemija, mimo iż w pewnym sensie do samego końca pozostaje miłością niespełnioną. Jest to również powieść o seksualnej fascynacji. O kobiecie, która nieustannie zmienia się jak kameleon i ciągle chce więcej. Nie potrafi zadowolić się tym co ma. Oraz o zakochanym w niej przez całe swoje życie grzecznym chłopcu o imieniu Ricardo.

Takie właśnie wrażenie towarzyszyło mi podczas czytania, że mimo upływu lat, dorastania, dorosłości a później starzenia się, jego miłość nadal jest miłością młodzieńczą.  Niegrzeczna dziewczynka cały czas trzyma Ricarda na dystans.  Przyciąga go do siebie, a później znika na kilka lat, żeby za jakiś czas znowu się pojawić. Ich historia miłosna zaczyna się w Miraflores, dzielnicy peruwiańskiego miasta Lima, gdzie jeszcze jako dzieci chodzą do kina, tańczą mambo, trzymają się za ręce. I właśnie te rozdziały uważam za najciekawsze i najlepsze w powieści. Następnie autor przenosi nas śladami bohaterów do Paryża, Londynu a nawet do Tokio i Madrytu. W każdym z tych miast Niegrzeczna dziewczynka zmienia nie tylko nazwisko i paszport, ale również styl i sposób zachowania. Za każdym razem pojawia się w ustabilizowanym życiu Ricarda w sposób nagły, wywracając jego życie do góry nogami, żeby po krótkim romansie, kolejny raz go porzucić.

Dużym atutem książki są elementy historii i kultury – ówczesne wydarzenia rozgrywające się w Peru, na tle których rozgrywa się historia miłosna.

Bohaterowie są totalnymi przeciwieństwami i może z tego powodu tak silne jest między nimi przyciąganie. Niegrzeczna dziewczynka to piękna i zmysłowa kobieta. Przy tym Niegrzeczna dziewczynka, nazywana również Chilijeczką, towarzyszką Arlettą, madame Robert Arnoux, Mrs. Richardson, Kuriko, madame Ricardo Somocurcio czy Otilią jest kobietą wyrachowaną, która nie ugnie się przed niczym żeby osiągnąć swój cel. Tym celem są bogaci mężczyźni, a raczej ich pieniądze oraz pozycja społeczna.  

Ricardo ma proste marzenie, zamieszkać i przeżyć całe swoje życie w Paryżu. Potrafi cieszyć się każdą chwilą spędzoną z Chilijeczką. Podróżuje nie tylko po Europie, ale także przez kolejne wcielenia Niegrzecznej dziewczynki. Na przemian przeżywa chwile miłosnego uniesienia kiedy ona na chwilę pojawia się przy nim, ale również wielkiej rozpaczy, kiedy go opuszcza, a on wtedy za każdym razem rzuca się w wir pracy. Wiele razy próbuje uwolnić się od tego uczucia, jednak te próby są tylko pozorne. Ricardo, jak i czytelnik, doskonale zdaje sobie sprawę, że wystarczy jej jeden telefon a  kolejny raz zrobi dla niej wszystko o cokolwiek poprosi.

Odnoszę wrażenie, iż miłość Ricarda jest jedyną stałą w tej powieści. Wszystko dookoła się zmienia, a jego miłość pozostaje. Niestety trudno tak naprawdę polubić bohatera, który nie ma charakteru i w gruncie rzeczy pozwala sobą pomiatać. Ricardo przyjmuje wszystko co daje mu Niegrzeczna dziewczynka, ale zarazem nie walczy o nią. Według mnie jest postacią papierową, czasem wzbudza sympatię, ale też, a może przede wszystkim, litość. Femme fatale jest wykreowana w sposób dużo bardziej barwny, niemniej jednak wielokrotnie również nie wydawała mi się kobietą z krwi i kości.

Mario Vargas Llosa porusza tematy kontrowersyjne. Przedstawia omówioną historię miłosną w dość prosty sposób i za pomocą języka, który trafi do dużego grona odbiorców – kobiet na całym świecie, a może także do wielu mężczyzn. Mnie osobiście jednak nie przekonuje, gdyż zbyt często na kartach tej książki przeplata się styl literatury ambitnej ze zwyczajną telenowelą.  Zapewne sięgnę kiedyś jeszcze po inne książki Llosy, żeby się przekonać, w którą stronę im bliżej.